Chhanchhuaktu Frida
Dt. 19th September, 2017 khan Mexico rama Puebla khawpui chhimlam bawr vel chu 'The 2017 Central Mexico earthquake' an tih mai lirnghing na tak mai magnitude Mw 7.1 vel bawrin second 20 chhung vel a sawi a, he lirnghing hian 55 km (34 miles) vel zet a thlei (tuam) a. He lirnghing hian nasa takin Mexican ram chhunga Puebla, Morelos leh Greater Mexico City ah te chhiatna a thlen a. In 40 chuang tichhiain chung zingah chuan school bakah vantlang mipui fuankhawmna hmun in (building) hrang hrang te pawh a tel nghe nghe a. Mexico rama hetiang lama an ralkhel dar ve ber SASMEX earthquake warning system chuan Mexico City ah hian lirnghin hma 20 Second ah warning pe hman mahse tuna he chhiatna thleng vanga nunna chan an hriat theih chin mi 310 zinga mi 273 zet chu Mexico City leh a chhehvel bawr ami an ni a, hliam tuar hi mi 4,600 chuang an awm niin he thu kan ziah lai hian report a lut tawh bawk.
Kum 32 liam ta, kum 1985 khan Mexico City lirnghing na takin lo nuai tawhin mi 10,000 vel zetin nunna an lo chan phah tawh bawk a nih kha.
Tun țuma Mexico ramin lirnghing vanga chhiat a tawhna hi hming thanpui pawh a awm. A hming chu 'Frida' a ni. Frida hi Mexico Navy Rescue Team ui chhuan tawlawl pathum zinga pakhat a ni a, a chi (breed) ah chuan 'Labrador' a ni.
'Labrador' tih mai hian ui kan ngainat vek lem loh avangin kan chiang lo mai thei a. He ui chi (breed) hi i sawi hmasa lawk ang! Labrador Retriever, Labrador kan tih mai te hi Golden Retriever nen an inzul hle a, he retriever chi hi chu sava vehpui tur chi deuh bik atana duan chhuah a ni a, US leh UK ah phei chuan ui vulh hlawh ber tia chhal ngam hial a ni ngei ang.
Ram țhenkhatah chuan rualbanlote țanpuitu atan an hman nasat em em laiin force lam leh disaster management team lam pawhin vawiin thlengin an la hmang fo țhin a. Tuna kan sawi tur khawvela ui lar ber meka chhal ngam, Mexico lama Rescue Team ui lâr tak, chhiatrup thlenna hmuna mihring 53 (heng zinga 12 chu an damlaiin a zawng chhuak nghe nghe) lai zawngchhuak tawhtu Frida pawh hi Labrador kan tih tawh kha.
He ui chi thlahtute hi tun hma chuan 'St. John's water dog' tia hriat țhin niin England a kennel țhenkhat in an vulhin an thlahchhawn tir țhin a. Newfoundland ah Sheep Protection Policy lo chhuah tâk avang leh British rama uia hri a len vak avangin Canada lamah heng ui te hi lâk an ni ta hlawm niin an sawi.
Kum 1830 chho bawr vel khan, the 10th Earl of Home leh a vahpa the 5th Duke of Buccleuch leh Lord John Scott te chuan sava vehpui tuin Newfoundland ațang hian he ui hi Europe lamah an chaw lut ta a. The 2nd Earl of Malmesbury pawhin vulhin tui sava vehpui atan a lo enchhin nasa hle bawk. Hetih hun chho bawr vela an dawta an dinhmun rawn luahtu te chuan Labrador kan tih tâk hi an lo develop (Ui chi, an mizia an duhzawnga chhuah tura pawlh) ta a ni.
Frida hi chutiang khawpa ui special thlah kal zel chu a ni reng lah tak a. An ram tana khua leh tui te nunna chhan tura a tha thawh tawh pawh ngaihnawm tham a ni.
Navy Rescue Team lamin an enkawl niin tunah kum 6 a upa a ni tawh a. Chhiatrup thlenga mihring an hmuh zawh loh te zawn hna hi a hna pui ber a ni. A hna thawk tura an chhuahpui dawn hian eng emaw palha veng turin waistcoat khaki rawng an hak tir a, zum leh hriam leh lei sa lutuk laka a ke veng turin a bun tâwk lek pheikhawk tereuhte an bun tir a, khu leh hu in a mit a tih mim lohna turin hmanlai pilot ho vuah țhin ang deuh 'Goggle' (tarmit, a sira awng awm lo tura phui vek kha) an vuah tir țhin. Tichuan nunna nei mihring te chhanchhuak tura zawn leh ruang zawn hna chu a hnar a lei hnimin thu pek a hmuh rual rualin a thawk mawlh mawlh mai țhin..
Mexican Naval (Navy) Captain, De Fragata Israel Monterde sawi dan chuan Frida hian hr hna hi a țan ațangin mi 53 zet a zawng hmu tawh a, chung zinga 12 te phei chu an lo la nung a ni awm e. Mexico ram dung tluan mai bakah Honduras, Ecuador leh Haiti thleng thlengin hna a lo thawk tawh a ni.
Frida hi tuna lirnghing a vanduaite zawn hnapui military leh volunteer sang chuang teh meuhin an thawh mekah a tel ve mek a. He chhiatrupna-ah mi sang tam takin hliam an tuar a, an rin dan chuan Mexico City leh a chhehvel bawrah hian in chimin a chhilh vanga tang tam tak an awm an la ring cheu!
Lirnghingin a sawichhiat te thenfai hna leh mi zawn hna hi chhun zan zawmin an thawk mup mup a. Zirlai pawh sang chuang teh meuh in volunteer an awm a. Mexican president, Enrique Peña Nieto pawhin hliam tuar leh vung in a chhilh vanga tang te zawn hmuh chu hna pawimawh hmasa ber a nih thu a sawi hial a ni.
Frida hian hemi hma kar 2 liam ta pawh khan Oaxaco State a lirnghingah Juchitan ah Police Officer ruang a lo zawng chhuak tawh bawk.
Mexico City ah hian hliam tuarte leh ruang zawn hna thawk tur hian ui 15 zet an chhawr a, mahse Frida hi a lâr fal lawr larh. Navy pakhatin a thlalak collage leh mi 52 a hmuh chhuah tawh thu a tweet chuan he thu ziaj lai thleng hian 4,000 retweet leh 7,000 like a hlawh tawh a. Khawvel news lian leh langsar ber ber te pawhin a chanchin hi an ziak deuj vek!
Frida enkawltu (handler) Israel Arauz Salinas chuan Frida hian ui dang Belgian Malinois 2 Evil leh Echo te a thawhpui țhin niin a sawi a.
Belgian Malinois hi Belgian Shepard Dog ti te pawhin an sawi țhin a. He ui chi hi an rim hriatna vanga thil hnim tura puak thei thil leh ruihhlo vaina kawng mai bakah mi chhui tur leh zawng tura chhawr țangkai tak an ni a. U.S. Secret Service te meuh pawh khuan White House vengtu atana Belgian Malinois te hi an hmang țhin a ni.
Salinas sawi zel dan chuan Evil leh Echo te hian mi zawnna lamah hian hma an hruai țhin a, mihring rim an hria a nih chuan an rim hriat chu a dik ngei leh ngei loh Frida rim hriatna hmang hian tihchian țhin a ni. A tlangpuiin tichiang turin 20mins aia rei a mamawh ngai mang lo a ni awm e. Tichuan mihring chu a lo la nung a nih chuan an bauh char char a, a lo thi tawh a nih thung chuan an chawl deuh dat a, fimkhur takin zawn hna an chhunzawm leh nghal mai țhin a ni awm e. Hlau hmel an put hi chuan ruang an chhar tihna a lo ni fo a,
Salinas sawi dan chuan Mexican Navy te hian an service a chhawr tur hian kum 2 an tlinin ui zirtir tawh te chu an thlang țhin a. An thlan hnuah hian training pe lehin mihring nge ruihhlo nge puak thei thil chhui tur an nih an fiah leh țhin a ni awm e.
Mihring chhui tura an training pek dan bik chungchang sawi zuiin toys leh ball theh ațangin bul an țan a, uiin chhar nachang a hriat hunah chu an hmanraw hman chu trainer ten kuta kengin an tlanpui ta thung țhin a ni. Tichuan ball/toys an um na lamah chuan a kengtu rim chhinchhiah dan chu an lo thiam ta țhin a ni. A tlangpuiin hetianga chhiat tawhna hmuna chhawr theih tur hian service tura an thlan hnuah kum 1 chhung nitin darkar 3 vel training an pe leh phawt țhin a ni.
Hetih mek lai hian 'mipui kan thuhmun fo thei lo' an tih ang deuh khan volunteer te kaihhruaitu military laka lungawi lohna pawh a lo awm ve leh zel bawk a. Heng lungawi lo ho hi chuan a nghin zawh ațanga darkar 72 ral hma a lirnghingin a sawi țhiah in nghet tawh lo te khawl hmanga nawr țhiah an tum vang niin an sawi..
Mahse, chutih mek lai pawh chuan chung lungawi lohna hre lo lek leh Internet khawvela khawvel pum titi a nih mek thu pawh ngaihsak hman map lo leh hah leh chauh pawh sawi lova mi zawn hna thawk ngar ngartu Frida hian ngaihsan a hlawhin mi zah a kai ta ngang mai!
A kalna lam apiangah lawmin an lo au hluah hluah a, țhenkhat lahin Social Media a thehdarh turin a clipart (a cartoon lem) te an lo siam sak a, a țhen phei chuan an ram pawisa note a chuan tir hial a phu tiin 500 Peso Note edit in a hlimthla an lo nemkai vel bawk a. Chutih mek laiin khawvel puma ui ngainatu tam tak chuan an ui neih leh hmasak ber hming turin 'Frida' hi an hauh lawk sup sup tawh bawk.
BBC News in a chanchin an ziahna tawp an khar dan "Frida, we salute you." tih mai pawh hian he ui hian khawvel ngaihhlut a hlawhzia a tichiang mai awm e.. BBC in zahna chibai a buk chu sawi loh, kan hming a lam rik ngai aih loh tur hi kan tam em mai!
Keini pawhin Frida hi nun dang tam tak chhan zel turin duhsakna kan hlan e..
Comments
Post a Comment